Sudaki İz…
Batıda “Türk Kâğıdı” diye adlandırılan geleneksel süsleme sanatımız ebru, bugün hala büyük ilgi görüyor. Renk, su ve ahenk ile yaratılan resimler, sanatçının hüneri kadar bakan gözün hayal gücüyle de derin ve zengin anlamlar kazanıyor.
Osmanlı’dan günümüze yadigâr kalan ebru, müstesna el sanatlarımızdan biri olarak yeni nesiller tarafından merakla takip ediliyor. Ebrunun ne zaman ve nerede ilk ortaya çıktığı bilinmemekle birlikte bu sanatın doğu ülkelerine özgü bir süsleme sanatı olduğu kesin. Bazı İran kaynaklarında ilk kez Hindistan’da ortaya çıktığı belirtiliyor. Hindistan’dan İran’a, oradan da Osmanlılara geçmiş olabileceği düşünülüyor. Gene bazı kaynaklara göre ebru Türkistan’daki Buhara kentinde doğmuş ve İran yoluyla Osmanlılara geçmiştir. Eski Türkçede su anlamına gelen ‘ab’ ve yüz anlamına gelen ‘ru’ sözcüklerinden oluşun ebru, ‘suyun sureti’ demek.
Ebru, ana özgüdür
Ebru, tarih boyunca hep bir kağıt sanatı olarak günümüze kadar taşındı. Ancak zaman içinde başka malzemeler üzerine de denendi. Örneğin, doğru boya ve doğru malzemeyle kumaş, kağıt, seramik, tahta, metal, cam ve plastiğe de uygulanabiliyor. Ebru sanatçıları der ki, “Yapıp ortaya çıkarılmış ebrunun tekrar edilmesi ya da bir benzerinin daha yapılmasına imkân yoktur”. Hazırlanmakta olan bir ebrunun sonuçta tam olarak nasıl bir resim ortaya çıkaracağı bilinemez. Ancak neye benzeyeceği bilinebilir. Dolayısıyla iki defa aynı ebruyu yapmak imkansızdır. Her ebru, yapıldığı anın imzasını taşır. Aynen parmak izi gibi tüm ebrular birbirinden farklıdır.
Nasıl yapılır?
Ebrunun yapılışı zevkli olduğu kadar sabır isteyen bir iştir. Önce uygun bir kağıt seçmek gerekir. Çünkü her kağıda ebru yapılmaz. Kağıt, boyayı iyice emecek nitelikte ve dayanıklı olmalıdır. Ebru yapmak için genellikle dikdörtgen biçiminde, büyükçe ve yayvan bir tekne gerekir. Geven denilen otun gövdesinden elde edilen ve beyaz renkli bir tür zamk olan kitre, belli bir oranda, suyla bir kabın içinde karıştırılır. Kitre yerine salep, keten tohumu, ayva çekirdeği, gazyağı gibi birçok değişik madde de kullanılır. Kitre ile yapılan bu karışım 12 saat kadar bekletilir ve zaman zaman karıştırılır. Kitre bu süre sonunda erir ve karışım boza kıvamını alır. Daha sonra küçük fincanlarda boya hazırlanır. Bu amaçla kullanılacak boya, çok ince toz haline getirilmelidir. Bitkisel ya da kimyasal boyaların suda eriyip dağılmayanlarından olmamalıdır.
Fincanda su ile iyice karıştırılarak sıvılaştırılan boyalara ayrıca iki kahve kaşığı taze sığır ödü katılır. Bu işlemin amacı iyice ezilmiş boyanın dibe çökmeden yüzeyde kalmasını sağlamaktır. Bu biçimde hazırlanan değişik renkteki boyalar özel tekneye boşaltılmış olan boza kıvamındaki sıvının yüzüne serpilir. Yüzeyde birikintiler halinde kalan bu boyalar tahta bir çubukla karıştırıldığında ya da yayıldığında şaşırtıcı ve ilginç desenler ortaya çıkar. Ayrıca hazırlayan sanatçının isteğine göre belli desenler de elde edilebilir. Bu desenlerin üzerine yatırılan özel kağıt, 5-10 saniye sonra iki ucundan tutularak kaydırmadan ve oynatmadan, kitap sayfası açar gibi bir yana doğru kaldırılır. Kağıt, boyalı tarafı üste gelmek üzere uygun bir yere serilerek kurutulur. Ortaya binlerce ayrıntı ve renk taşıyan desenler çıkar.
Batıda “Türk Kâğıdı” diye adlandırılan geleneksel süsleme sanatımız ebru, bugün hala büyük ilgi görüyor. Renk, su ve ahenk ile yaratılan resimler, sanatçının hüneri kadar bakan gözün hayal gücüyle de derin ve zengin anlamlar kazanıyor.
Ebru çeşitlerinden bazıları
Battal Ebru: Tarz-ı kadim de (eski tarz) denir. Ebruya yeni başlayanlarınilk deneyeceği kolay tarzdır. Boyalar tekneye serpildikten sonra başka bir müdahaleye gerek yoktur.
Gelgit Ebru: Tekneye serpilen boyalar daha sonra kitreye değecek şekilde yüzeyde sağa sola, ileri geri gezdirilen bız yardımıyla meydana gelir.
Şal Ebru: Gelgit yapıldıktan sonra kitreye değecek şekilde yüzeyde “S” şek linde bız yardımıyla çizilerek ortaya çıkar.
Somaki Ebru: Battal ebru yapıldıktan sonra bazen tesadüf eseri mermer gibi şekil alır.
Taraklı Ebru: Gelgit yapıldıktan sonra kitreye değecek şekilde tarağın yüzeyde belirli bir yöne çekilmesiyle meydana gelir.
Bülbül yuvası: Battal ebru yapıldıktan sonra bız yardımı ile spiral şekiller yapılır.
Neftli Ebru: Boya ile seyreltilmiş olan neft yağı serpilince meydana gelir.
Hafif Ebru: Bu tarz ebru daha çok mührelenerek üzerine yazı yazılmak
amacı ile kullanılır ve açık renk boyalarla yapılır.